Verlegen kwamen ze de dansvloer op. Kinderen van een jaar of 10, net afkomstig van school. Van de gezichtsuitdrukkingen was duidelijk te zien dat ze geen idee hadden wat ze te wachten stonden.

Vorige week vrijdag vond de eerste van een reeks workshops plaats op de gezinslocatie in het Brabantse Gilze. De workshops zijn een initiatief van het Nederlands Danstheater (NDT) in samenwerking met onze partner Stichting de Vrolijkheid.

Iedere workshop begint met een kick-off waarin de kinderen kijken naar een choreografie van een van de NDT-dansers. Een prachtige dans, waarbij de steen in de ruimte tot schrik van de kinderen langzaam tot leven kwam…  

Na de choreografie werden de kinderen zelf door de docenten spelenderwijs uitgedaagd om zich te wagen aan moderne dans. Het resultaat?

Een unieke verbinding tussen de jonge deelnemers en de professionals van het NDT. Een verbinding waar vertrouwen en vooral veel plezier maken samen kwamen.

Kinderen op de vlucht hebben vaak veel meegemaakt. En ook is de situatie in de opvang, zeker op gezinslocaties, de laatste tijd vaak onder de maat.

Maar waar een kind ook vandaan komt of wat ze hebben meegemaakt, dat deed even niet ter zake. Eenieder, inclusief ikzelf, had alleen maar aandacht voor elkaar en de dans. En dat met de opperste concentratie.

Dat opvang zoveel meer is dan een bed of een schoolplek werd me andermaal duidelijk. Door projecten als deze kunnen kinderen zich even onttrekken aan de werkelijkheid en gewoon even lachen en genieten.

Zo kan een kind gewoon weer even kind zijn.

Ties Huis in ’t Veld, coördinator van de Werkgroep Kind in AZC

Volgens de laatste cijfers van het COA wonen 3.335 kinderen in noodopvanglocaties, onder wie 1.419 alleenreizende kinderen. Daarnaast verblijven in de crisisnoodopvang meer dan duizend kinderen. Het exacte aantal kinderen is onbekend vanwege achterstallige registraties.

Kwaliteitsnormen voor kinderen in spreidingswet

Niet alleen acht de Raad van State de nieuwe spreidingswet ‘onnodig complex’, ook wijst zij erop dat er duidelijkheid ontbreekt als het gaat om de kwaliteit van de opvang en het toezicht hierop. De Raad van State adviseert daarom om kwaliteitsnormen beter te waarborgen in de wet en wijst hierbij naar het VN-Kinderrechtenverdrag. In december bevestigde het hof al dat de omstandigheden voor kinderen zo snel mogelijk moeten worden verbeterd.[1]

Voor kindvriendelijke en veilige asielopvang is ten minste nodig dat:

• kleinschalige en stabiele opvanglocaties beschikbaar zijn;
• de accommodatie waar kinderen, alleen of met hun gezinsleden, verblijven voldoet aan de wettelijke eisen m.b.t. veiligheid, hygiëne, privacy en toegankelijkheid;
• toegang tot adequate zorg en passend onderwijs is gewaarborgd, en
• er speelvoorzieningen en zinvolle dagbesteding zijn.

Wij vragen/adviseren:

• Gaat de staatssecretaris de kwaliteitsnormen voor kinderen in de asielopvang beter waarborgen in de wet?
• Gaat de staatssecretaris in een vroeg stadium duidelijk maken wie verantwoordelijk is voor het toezicht op de kwaliteit van de opvang?

Verhuizingen tegengaan

Al jaren heeft het kabinet het streven om toe te werken naar kleinschaligere en stabielere opvang. Dat dit op dit moment niet lukt is evident. Afgelopen jaar verhuisden kinderen soms wel tot acht keer per jaar, en we krijgen signalen dat het gesleep met kinderen de afgelopen maanden verder is toegenomen. Het vele verhuizen is schadelijk voor de ontwikkeling van kinderen, leidt tot mentale klachten (slaapproblemen, prikkelbaarheid) en zorgt ervoor dat kinderen te laat de juiste zorg krijgen. Nog steeds verblijven kinderen in (crisis) noodopvanglocaties, ondanks de constatering van de staatssecretaris dat dit onwenselijk is.

AMV’s

Ook voor alleenstaande minderjarigen (AMV’s) geldt dat zij aan de lopende band moeten verhuizen. Bij gebrek aan een zinvolle dagbesteding waarschuwen directeuren van scholen  dat een deel van deze kinderen nauwelijks meer hun kamer uitkomt om naar school te gaan en in een sociaal isolement verkeert. Daarnaast worden onbegeleide kinderen vaak in grote aantallen op locaties geplaatst, waardoor de scholen niet iedereen kunnen plaatsen en zich niet op de komst van de kinderen kunnen voorbereiden.

Onder het huidige beleid kunnen AMV’s al vanaf de leeftijd van 17 jaar en 9 maanden in de reguliere asielopvang kunnen worden geplaatst. Terwijl juist deze groep uitermate kwetsbaar is en begeleiding op maat nodig heeft.

Wij vragen/adviseren:

• Hoe gaat de staatssecretaris uitvoering geven aan de aangenomen moties Koekkoek en Piri m.b.t. het beperken van verhuizingen en het verlengen van voorrang aan kinderen bij plaatsing in de reguliere opvang?
• Is het effect van de tijdelijke doorplaatsing van AMV’s vanaf 17 jaar en 9 maanden zoals afgesproken geëvalueerd? Wat zijn de bevindingen? Is de staatssecretaris van plan om deze tijdelijke maatregel weer terug te draaien?
• Zet in op kleinschalige opvang. Ook AMV’s (14-17 jarigen) die in aantallen van 50-150 ergens geplaatst worden, kunnen geen plek meer in het nieuwkomersonderwijs krijgen.

Toegang tot onderwijs

Voor kinderen die net in ons land aankomen moet binnen drie maanden onderwijs geregeld zijn. Maar kinderen gaan echter steeds vaker langer dan zes maanden niet naar school. Steeds meer nieuwkomersscholen geven aan dat het vanwege de overplaatsingen onmogelijk is om onderwijs op te starten en een goede overdracht te organiseren. Zij zien leerlingen vaak maar een aantal weken voordat deze kinderen plots weer moeten verhuizen en van school verdwenen zijn.

Verschillende nieuwkomersscholen hanteren nu een aanmeldstop omdat er te veel leerlingen op hetzelfde moment instromen.[2] Tegelijkertijd zijn er enkele nieuwkomersscholen  die hun klassen niet goed gevuld krijgen, omdat op verschillende asielopvanglocaties – die wel goed ingericht zijn voor de opvang van kinderen – geen kinderen worden geplaatst. Dit terwijl onderwijs in de (crisis)noodopvang vaak onvoldoende aanwezig is. 

Daarnaast is er nog steeds geen zicht op welke kinderen waar in de noodopvang zitten en of zij wel of geen onderwijs krijgen. Zij hebben soms nog geen aanmeldgehoor gehad bij de IND, worden maandenlang niet ingeschreven bij een gemeente en krijgen geen BSN. Ook ontvangen wij geregeld signalen van gemeenten die terughoudend zijn in het openen van opvanglocaties omdat zij niet kunnen voldoen aan de minimumvoorwaarden voor kindvriendelijke opvang, zoals toegang tot onderwijs.

Wij vragen/adviseren:

• Gaat de staatssecretaris ervoor zorgen dat toegang tot onderwijs voor kinderen een hogere prioriteit krijgt binnen het plaatsingsbeleid van het COA en in gesprek met gemeenten over het belang van stabiele plekken voor kinderen?
• Gaat de staatssecretaris zorgen voor een landelijke registratieplicht voor kinderen, zodat ook de kinderen die niet direct op school kunnen worden geplaatst wel in beeld zijn bij scholen en het LOWAN?

[1] https://www.vluchtelingenwerk.nl/nl/noodopvangschadelijk

[2] https://dvhn.nl/binnenland/Internationale-schakelklassen-voeren-leerlingenstop-in-28232643.html.

22 november 2022 – Namens Defence for Children Nederland, Save the Children, Stichting de Vrolijkheid, VluchtelingenWerk Nederland en UNICEF Nederland, reageert de Werkgroep Kind in azc op de voorgestelde Asielopvangwet. De Werkgroep juicht de inzet toe om te komen tot een duurzaam en stabiel opvanglandschap met afdoende opvangplaatsen en hoopt dat deze wet een steviger basis legt onder de asielopvang in Nederland. Gezien de focus van de Werkgroep leggen wij in onze reactie de nadruk op de mogelijkheden die deze wet biedt voor een goede asielopvang voor kinderen.

De Werkgroep Kind in azc ziet graag kwaliteitsnormen voor fysieke, sociale en mentale veiligheid voor kinderen opgenomen in deze wet teneinde een kindvriendelijke en veilige asielopvang voor kinderen te waarborgen. Dit moet gelden voor de opvanglocaties die door het COA worden geëxploiteerd evenals voor de door gemeenten geëxploiteerde opvang.

Kwalitatief hoogwaardige asielopvang voor kinderen betekent ondermeer dat:

• kleinschalige en stabiele opvanglocaties beschikbaar zijn;
• de accommodatie waar kinderen, alleen of met hun gezinsleden, verblijven voldoet aan de wettelijke eisen m.b.t. veiligheid, hygiëne, privacy en toegankelijkheid;
• toegang tot adequate zorg en passend onderwijs is gewaarborgd;
• de veiligheid voor kinderen is gewaarborgd
• er speelvoorzieningen zijn en zinvolle dagbesteding;
• er een daartoe toegeruste medewerker is die toeziet op het welzijn en welbevinden van kinderen en die functioneert als vertrouwenspersoon;
• er toegang is tot gezond eten of ingrediënten waarmee kinderen en gezinnen zelf invulling kunnen geven aan de maaltijden. 

Dit geldt zowel voor alleenreizende kinderen als voor kinderen in gezinssituaties.

De Werkgroep pleit er eveneens voor om een werkwijze op te nemen die toeziet op deze kwaliteitsnormen voor kindvriendelijke asielopvang.

Voorkom verhuizingen en verblijf in (crisis)noodopvang

Eén van de voorwaarden voor een kwalitatief hoogwaardige opvang is dat alle kinderen, dus ook alleenreizende kinderen (amv), gedurende de gehele asielprocedure op een zelfde plek kunnen verblijven en er daarmee sprake is van continuïteit in hun verblijfssituatie. De Werkgroep brengt nogmaals met klem onder de aandacht dat veelvuldige verhuizingen voorkomen moeten worden en vraagt om de verankering daarvan in deze wet. Het is daarnaast niet aanvaardbaar dat kinderen in (crisis) noodopvanglocaties worden geplaatst.

Opvang en begeleiding voor alleenreizende kinderen

Het is van groot belang dat er goede opvangplekken voor alleenreizende kinderen (amv) beschikbaar zijn. De Werkgroep vindt het positief dat gemeenten een hoger bedrag kunnen ontvangen voor opvangplekken voor deze kinderen, die zich in een extreem kwetsbare positie bevinden. Graag zien wij aan deze financiering eisen verbonden van goede, professionele begeleiding op maat en veilige leefomstandigheden in kleinschalige opvangvoorzieningen. De hoogte van het beschikbare bedrag zou dit dan ook mogelijk moeten maken.

Specifieke aandacht voor kwetsbaarheid kinderen

De Werkgroep benadrukt dat kinderen kwetsbaar zijn; zij zijn een groep met specifieke noden en behoeften. Kan in de wet worden opgenomen dat kinderen (in gezinnen en alleenreizend) altijd in aanmerking komen voor opvanglocaties die specifiek op hun noden en behoeften zijn ingericht?

Noodzaak uitvoering moties Koekkoek en Piri

Wij onderschrijven de noodzaak om te komen tot een brede aanpak, echter aangezien de wet op korte termijn nog niet van kracht is, houdt de schrijnende situatie voor (alleenreizende) kinderen in de (crisis)noodopvang voorlopig aan. Kinderen zijn een specifieke kwetsbare groep. Doorplaatsing van kinderen naar geschikte kindvriendelijke opvang dient prioriteit te krijgen. Dit is overigens conform de aangenomen moties Koekoek (21 april 2022) om kinderen voorrang te geven bij doorstroom uit de noodopvang en Piri (7 juli 2022) om verhuizingen van kinderen te beperken.

Acute situatie kinderen: direct handelen in de geest van de wet

De Werkgroep verwijst in dit verband ook naar de ‘Concluding observations on the combined fifth and sixth periodic reports of the Kingdom of the Netherlands’ van het Kinderrechtencomité van de Verenigde Naties (maart 2022) waarin de aanbeveling luidt: “Prioritize the immediate transfer of asylum-seeking children and their families from emergency reception facilities and invest the resources necessary to improve and expand reception facilities that are child-friendly, with a view to preventing overcrowding and frequent transfers of children between different facilities;”

Kunnen gemeenten die op korte termijn opvangplekken voor (alleenreizende) kinderen willen aanbieden daarvoor al in de gelegenheid worden gesteld, ondermeer door een financiële tegemoetkoming?

Uitgangspunten voor kindvriendelijke en veilige asielopvang

Het COA en de gemeenten die verantwoordelijk zijn voor de opvang van gezinnen met kinderen of voor alleenreizende kinderen (amv’s) wijzen wij graag op de Uitgangspunten-kindvriendelijke-en-veilige-asielopvang. Wij hopen daarom dat u een verwijzing naar deze uitgangspunten kunt opnemen in de wet en de memorie van toelichting. Wij denken graag mee over de manier waarop deze uitgevoerd kunnen worden.

De leefomstandigheden van vluchtelingenkinderen in de noodopvanglocaties in Nederland zijn beneden alle peil. Dat zeggen jeugdgezondheidszorg- en onderwijsprofessionals in een onderzoek van de Werkgroep Kind in azc dat vandaag op Wereldvluchtelingendag verschijnt. Kinderen in de noodopvang lopen aantoonbare ontwikkelingsschade op en hebben onvoldoende toegang tot onderwijs en zorg. Ook raken kinderen ondervoed. Er is specifieke aandacht voor kinderen nodig in de nieuwe crisisaanpak van het kabinet. De Werkgroep Kind in azc roept op om direct de meer dan 2000 kinderen uit de noodopvanglocaties te halen en over te plaatsen naar kleinschalige, stabiele en blijvende asielopvang. 

Volgens de meer dan 80 ondervraagde professionals komen de belangen van kinderen in bijna alle noodopvanglocaties dramatisch in de knel. Kinderen voelen zich onveilig door gebrek aan privacy en slapen slecht door lawaai in de nacht. Professionals weten niet hoe lang een kind op een noodopvanglocatie blijft, en onderwijs wordt daarom niet altijd opgestart. Lang niet alle kinderen zitten binnen drie maanden op school. Volgens docenten hebben kinderen die wel naar school gaan concentratieproblemen en vallen ze in de klas in slaap.  

Kinderen raken ondervoed
Verschillende JGZ-professionals noemen slechte voeding als een groot probleem in de noodopvang. Kinderen zijn niet bekend met het Nederlandse eten dat daar wordt geboden en eten slecht. Sommigen krijgen hierdoor te weinig voedingsstoffen binnen, vallen af en verkeren in een slechte gezondheid. Sommige kinderen gaan met honger naar school. Door gebrek aan leefgeld en eigen kookvoorzieningen in de noodopvang, hebben ouders hier zelf geen invloed op en maken zij zich grote zorgen over de gezondheid van hun kinderen. 

Toegang tot zorg flinke onvoldoende
Ook met toegang tot zorg is het dramatisch gesteld. Volgens jeugdartsen en jeugdverpleegkundigen vindt er slechts een beperkte medische intake plaats, maar niet in alle gevallen, waardoor kinderen soms helemaal niet in beeld zijn. Zorgprofessionals zien daarnaast weinig tot geen mogelijkheden tot doorverwijzing naar noodzakelijke specialistische zorg, zoals jeugd-GGZ, jeugdzorg en logopedie. Ook kunnen kinderen met speciale onderwijsbehoeften, bijvoorbeeld vanwege analfabetisme of lichamelijke beperkingen, nergens terecht of moeten ze lang wachten op een plek. 

Sociaal isolement en psychosociale klachten
Professionals zien in hun werk heel veel gezinnen die in één jaar meer dan drie keer verhuisd zijn tussen verschillende noodopvanglocaties. Zij geven aan dat het daardoor onmogelijk is om continuïteit van zorg en onderwijs te bieden. Docenten en zorgverleners weten niet altijd waar een kind naartoe verhuist, of kinderen zijn plotseling vertrokken, waardoor een overdracht of afscheid niet mogelijk is. ‘Voordat de gewenste zorg ingezet kan worden, zijn de gezinnen vaak plotseling verhuisd’, zegt een JGZ-professional in het onderzoek. Dit speelt ook in het onderwijs. Ook zien professionals dat kinderen in sociaal isolement raken en kampen met psychosociale klachten. ‘Het frequent verhuizen is voor kinderen en jongeren een groot probleem en belemmert hen in hun ontwikkeling. Ook als ze niet zelf moeten verhuizen, maar vriendjes plots weer weg zijn’, zegt een leerkracht.

Kindvriendelijke en veilige asielopvang nodig
‘Kinderen raken steeds verder in de knel door de crisis in de asielopvang’, zegt Arja Oomkens, coördinator van Werkgroep Kind in azc.

‘Al een jaar luiden we de noodklok, maar niemand komt met een oplossing. Instanties en professionals zijn het er al lang over eens dat het zo niet langer kan. De Inspectie Justitie en Veiligheid en de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd stellen dat in een brief nu ook. De Werkgroep Kind in azc vindt de leefsituatie in de noodopvang onacceptabel. Alle kinderen moeten direct uit de noodopvang worden geplaatst.’. 

Arja Oomkens, coördinator Werkgroep Kind in azc

Ook in de reguliere asielopvang zijn de leefomstandigheden van kinderen zorgelijk. Vorig jaar bleek uit onderzoek van de werkgroep al dat kinderen zich vaak onveilig voelen en geen vast  persoon hebben met wie zij hun zorgen kunnen delen. Jeugdgezondheidszorg- en onderwijsprofessionals bevestigen in het nieuwe onderzoek dat ook in de reguliere opvanglocaties het afgelopen jaar de belangen van kinderen, zoals fysieke en sociale veiligheid, in de helft van de gevallen in de knel kwamen.

De Werkgroep Kind in azc benadrukt dat een van de oplossingen ligt in kleinschalige, stabiele, blijvende opvang, waar kinderen blijven totdat op hun asielverzoek is beslist. Hier kan hun veiligheid worden gewaarborgd, kunnen kinderen sneller toegang krijgen tot zorg en onderwijs, en zich gezond ontwikkelen. In april heeft de Werkgroep aan staatssecretaris Van der Burg (Asiel en Migratie) al een lijst met acht uitgangspunten overhandigd, gebaseerd op het VN-Kinderrechtenverdrag, om de asielopvang structureel kindvriendelijker en veiliger te maken. Hoe het kabinet specifiek rekening gaat houden met kinderen in de nieuwe crisisaanpak is nog onduidelijk. 

De Werkgroep Kind in azc is zeer bezorgd over het welzijn van vluchtelingenkinderen in de huidige asielopvang. De rekening van de crisis in de opvang met grootschalige en massale noodopvanglocaties, veelvuldig verhuizen van opvang naar opvang en achterblijvende aandacht voor zorg en psychosociale hulp, komt nu bij kinderen terecht. De risico’s op schade in hun ontwikkeling en gezondheid nemen daardoor aanzienlijk toe. De Werkgroep Kind in azc roept het ministerie van Justitie en Veiligheid en de Nederlandse gemeenten op om te zorgen voor kindvriendelijke opvang en kinderen voorrang te geven bij plaatsing in stabiele, veilige en kleinschalige opvanglocaties.  

In de huidige grote crisis in de opvang raken de belangen van kinderen nog verder uit beeld. In een gesprek met staatssecretaris Van der Burg (Asiel en Migratie) heeft de Werkgroep Kind in azc woensdag zorgen geuit over de situatie van kinderen in de noodopvang van het COA en in de gemeentelijke opvang voor Oekraïners. De Werkgroep heeft de staatssecretaris met klem verzocht om kinderen (en hun gezinnen) niet langer in grootschalige locaties op te vangen, maar direct in stabiele, veilige en kleinschalige opvanglocaties te huisvesten. Zo kunnen veelvuldige en stressvolle verhuizingen worden voorkomen en krijgen kinderen de kans om naar school te gaan, hoeven ze niet telkens weer nieuwe vriendschappen te sluiten en kunnen ze passende zorg krijgen. Dit is noodzakelijk om de schade op hun ontwikkeling en gezondheid zoveel mogelijk te beperken.

Uitgangspunten

De Werkgroep heeft de staatssecretaris een lijst met 8 uitgangspunten overhandigd, gebaseerd op het VN-Kinderrechtenverdrag,  om de asielopvang kindvriendelijker en veiliger te maken:

1. Uitbreiden van de reguliere opvang zodat de noodopvang zo snel mogelijk kan worden beëindigd
2. Een deugdelijke administratie en registratie van alle bewoners, in het bijzonder kinderen
3. Leefomstandigheden aanpassen aan de belangen en veiligheid van kinderen
4. Veiligheid van kinderen wordt gemonitord en is in beeld
5. Duidelijkheid over de asielprocedure
6. Spoedige toegang tot regulier onderwijs, bij voorkeur buiten de (nood)opvanglocatie
7. Spoedige toegang tot de juiste medische en mentale zorg
8. Activiteiten, participatie en informatievoorziening voor kinderen

Toezeggingen

Arja Oomkens, coördinator van de werkgroep Kind in azc: “De lijst gaat door op eerdere toezeggingen, zoals de belofte dat onafhankelijke vertrouwenspersonen en laagdrempelige begeleiding voor kinderen in de opvang beschikbaar zullen zijn. Ook hebben we de staatsecretaris gevraagd om structurele financiering van landelijke kinderactiviteiten in de asielopvang, zoals van TeamUp, Time4you en kunstprojecten van de Vrolijkheid. Dat is nodig om het psychosociaal welzijn van kinderen te beschermen en versterken. De staatssecretaris erkent de noodzaak van kindvriendelijke asielopvang. Nu moet er ook naar gehandeld worden. Kinderen mogen niet langer de dupe worden van de opvangcrisis.”

De Werkgroep Kind in azc maakt zich ernstige zorgen over de kinderen die nu in de Nederlandse asielopvang verblijven. De werkgroep heeft een brief hierover naar alle burgemeesters in Nederland gestuurd met het dringende verzoek om met spoed een blijvende oplossing te vinden voor het tekort aan geschikte opvanglocaties.  In de brief geeft de Werkgroep aanwijzingen voor aanpassingen, zodat alle kinderen die asiel aanvragen in Nederland een veilige en stabiele opvangplek hebben.   

Door de lange wachttijden in de asielprocedure, een woningmarkt die op slot zit en bezuinigingen op het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA), is er al tijden geen enkele rek meer in de opvang. Inmiddels wordt uitgeweken naar noodopvanglocaties en tenten voor asielzoekers die aankomen in Nederland – met name Afghaanse evacués en nareizende familieleden. Sinds begin oktober slapen grote groepen mensen, onder wie heel veel kinderen, op de grond of op stoelen. 

Er wordt volop gezocht naar extra noodopvanglocaties, maar ook de komende jaren zullen nog heel veel mensen op de vlucht zijn voor oorlog en geweld. Daarom zijn noodopvanglocaties hooguit een tijdelijke oplossing. 

Met deze brief aan alle burgemeesters wil de Werkgroep Kind in azc opnieuw laten zien dat de huidige situatie onhoudbaar is. Ook de gemeenten hebben de verantwoordelijkheid om de opvang in lijn te brengen met het VN-kinderrechtenverdrag. De Werkgroep Kind in azc heeft hiervoor vijf uitgangspunten opgesteld: het realiseren van blijvende kleinschalige opvang, het ontwikkelen en uitvoeren van de Regionale Opvanglocaties, vroegtijdig betrekken van onderwijsinstanties, faciliteren van bewonersparticipatie, en meer aandacht voor opvang van alleenstaande kinderen. De Werkgroep Kind in azc roept alle burgemeesters op om deze punten een plek te geven in hun gemeentebeleid.

De Werkgroep Kind in azc is bezorgd over de Afghaanse kinderen die als evacué naar Nederland zijn gekomen en nu in de noodopvang verblijven. De Nederlandse overheid weet niet precies om hoeveel of welke kinderen het gaat en het is de vraag of de noodopvanglocaties wel voldoende veilig en kindvriendelijk zijn.   

In de afgelopen weken zijn verschillende Afghaanse evacués in Nederland aangekomen, onder wie veel kinderen. Deze meereizende kinderen zijn extra kwetsbaar, maar desondanks zijn ze nog altijd niet geïdentificeerd of geregistreerd. Daardoor is ook onduidelijk wat er nodig is om de kinderen veilige en kindvriendelijke opvang te bieden. De Werkgroep vindt dat Nederland er alles aan moet doen om de veiligheid van de kinderen in de noodopvang te waarborgen en verdere psychische en ontwikkelschade te voorkomen.

De Afghaanse evacués verblijven in grootschalige noodopvanglocaties: tijdelijke woonvoorzieningen met weinig daglicht, privacy en gebrek aan speelruimte. Werkgroep Kind in azc maakt zich zorgen over de gevolgen van deze situatie voor kinderen. Arja Oomkens, coördinator van de Werkgroep Kind in azc: ‘Deze kinderen komen uit een angstige situatie in Afghanistan. Ze moeten in Nederland veilig kunnen wonen en de zorg en begeleiding krijgen die ze zo hard nodig hebben. Ook moeten zij snel onderwijs kunnen volgen. Het is belangrijk dat de belangen van kinderen voorop staan bij het realiseren van de noodopvang en erna. De veiligheid moet voldoende zijn gewaarborgd.’  

De Werkgroep vindt een kindvriendelijke en veilige asielopvang juist nu urgent en van cruciaal belang en heeft daarom een brief gestuurd aan de Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid. In de brief zijn voorwaarden geformuleerd die er voor moeten zorgen dat de noodopvanglocaties kindvriendelijk en veilig zijn en perspectief bieden op reguliere opvang. De werkgroep baseert zich daarbij op de Monitor Leefomstandigheden van kinderen in de asielopvang. Onder de voorwaarden horen onder meer een deugdelijke administratie en registratie van kinderen, toegang tot de juiste medische en mentale zorg, spoedige doorstroom naar reguliere opvang, snelle toegang tot onderwijs en een kindvriendelijke leefomgeving.  

De Werkgroep Kind in azc verzoekt demissionair staatssecretaris van Justitie en Veiligheid, Ankie Broekers-Knol, om de aanbevelingen voor een kindvriendelijke opvang over te nemen en zo snel mogelijk in praktijk te brengen. 

Op 18 mei 2021 is namens de Werkgroep Kind in azc het nieuwe monitorrapport ‘leefomstandigheden van kinderen in de asielopvang’ overhandigd aan Bart-Jan ter Heerdt, directeur Migratiebeleid bij het ministerie van Justitie en Veiligheid. Tijdens de overhandiging op het azc in Leersum werden de conclusies en aanbevelingen uit het monitorrapport toegelicht door Arja Oomkens, coördinator van de Werkgroep Kind in azc en Maryam, ervaringsdeskundig onderzoeker. Ter Heerdt kreeg in totaal 52 aanbevelingen overhandigd gericht op het creëren van een veilige en stabiele leefomgeving voor kinderen. 

Het nieuwe monitorrapport is een vervolg op een eerder grootschalig onderzoek (2018) van de Werkgroep Kind in azc. De Werkgroep droeg destijds 92 aanbevelingen aan waar het Ministerie van J&V en het COA voortvarend mee aan de slag zijn gegaan. Toch kreeg de Werkgroep signalen dat er nog veel schort aan de asielopvang.

De Werkgroep vond het daarom nodig om deze signalen in kaart te brengen in een nieuw monitorrapport en sprak daarvoor met tweeëntwintig kinderen (6-11 jaar), negenentwintig jongeren (12-17 jaar) en tweeëntwintig ouders in drie asielzoekerscentra en een gezinslocatie. Ook zijn negenentwintig COA contactpersonen kind gevraagd om inzicht te bieden in de signalen die zij krijgen vanuit de locaties.

Wat het onderzoek aantoont is dat kinderen in de asielopvang zich nog te vaak onveilig voelen, met name vanwege:

• Een gevoel van onveiligheid door een gebrek aan privacy (alleenstaanden en gezinnen wonen in de opvang door elkaar en delen voorzieningen zoals een douche, toilet en keuken).
• Het gebrek aan een toegankelijk vertrouwenspersoon waar kinderen terecht kunnen met hun zorgen.
• Onverwachte en veelvoudige verhuizingen naar een andere opvanglocatie. Dit werkt ontwrichtend en staat de continuïteit van het onderwijs en de zorg in de weg.
• Constante stress in gezinslocaties vanwege mogelijke detentie en uitzetting, van kinderen zelf en van vriendjes.

Maryam, ervaringsdeskundige die in haar rol als onderzoeker vele kinderen gesproken heeft, was ook aanwezig tijdens het overhandigingsmoment. Het meest zorgelijk vindt zij dat kinderen en ouders hun gevoelens van onveiligheid vaak niet uiten aan medewerkers van het COA.

‘’Zorgen kunnen bewoners kwijt bij de infobalie. Aangezien de infobalie beperkt open is, staat er vaak een rij mensen te wachten. Mensen hebben dus geen privacy en besluiten hun zorgen voor zich te houden.’’

Maryam (ervaringsdeskundig onderzoeker)

Maryam benadrukt hiermee het belang van een toegankelijk vertrouwenspersoon op azc’s waar kinderen naar toe kunnen met hun vragen en problemen.

Ter Heerdt, Directeur Migratiebeleid bij het Ministerie van Justitie en Veiligheid, moedigt de kritische kijk vanuit de belevingswereld van kinderen en hun familie in de opvang aan.

”Terugdenkend aan het vorige rapport, hebben we er echt heel veel aan gehad. Het is belangrijk dat we signalen krijgen van de mensen voor wie we het doen. We zitten in een toren in Den Haag en dan is het soms makkelijk om te vergeten dat het echt om kinderen met een gezicht gaat.”

Bart-Jan Ter heerdt (Directeur Migratiebeleid bij het ministerie van J&V)

Met name het gevoel van onveiligheid onder kinderen in de opvang gaat Ter Heerdt aan het hart.

”Kinderen die zich niet veilig voelen, dat is niet oké. Vaak zijn het kinderen die onveilige situaties ontvlucht zijn en hoe dan ook is die reis ontwrichtend geweest, dus dan moet je hier tot rust kunnen komen en je veilig voelen.”

bart-jan TER HEERDT (DIRECTEUR MIGRATIEBELEID BIJ HET MINISTERIE VAN J&V)

De Werkgroep Kind in azc heeft de overheid opgeroepen om de komende tijd samen met het COA hard aan de slag te gaan met de aanbevelingen uit het rapport om er voor te zorgen dat de asielopvang een veilige plek is voor opgroeiende kinderen.

Meer over de rapportage en de overhandiging van het rapport is hier te lezen, zien en te horen: In de media – Kind in azc (kind-in-azc.nl)

Ondanks een aantal verbeteringen die de afgelopen jaren door het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) zijn doorgevoerd, zijn er signalen dat kinderen zich niet veilig voelen in de Nederlandse asielopvang. Ze ervaren constante stress en hebben geen toegankelijk vertrouwenspersoon waar zij terecht kunnen met hun zorgen. Ook het steeds onverwachts verhuizen naar een andere opvanglocatie is nog altijd een probleem. Dit blijkt uit het eerste monitorrapport ‘leefomstandigheden van kinderen in de asielopvang’, dat de Werkgroep Kind in azc vandaag publiceert.

Het monitorrapport biedt inzicht in de leefomstandigheden van tweeëntwintig kinderen (zes-elf jaar), negenentwintig jongeren (twaalf-zeventien jaar) en tweeëntwintig ouders in drie asielzoekerscentra en een gezinslocatie in Nederland. Ook zijn negentwintig COA contactpersonen kind (CPK) gevraagd om inzicht te bieden in de signalen die zij krijgen vanuit de locaties. Het monitorrapport telt in totaal 52 aanbevelingen en wordt vandaag overhandigd aan Bart-Jan ter Heerdt, directeur Migratiebeleid bij het ministerie van Justitie en Veiligheid.

Gevoelens van onveiligheid door gebrek aan privacy
Gebrek aan privacy komt als groot probleem naar voren in de monitor en zorgt ervoor dat ouders en kinderen zich onveilig kunnen voelen op een azc. Families en alleenstaanden wonen door elkaar heen in één gebouw en delen de voorzieningen, met regelmatig geluidsoverlast, onderlinge spanningen en incidenten tussen bewoners tot gevolg. Op gezinslocaties ervaren kinderen daarnaast constante stress vanwege de dreigende detentie en uitzetting, van zichzelf en van hun vriendjes. “Kinderen krijgen alles mee”, zegt Arja Oomkens, coördinator van Werkgroep Kind in azc, “ook zaken die helemaal niet voor hun ogen en oren bedoeld zijn. Ze hebben geen kans om kind te zijn.”

Geen vast aanspreekpunt
Uit de monitor blijkt ook dat ouders en kinderen hun zorgen en gevoelens van onveiligheid vaak niet uiten aan medewerkers van het COA. “Dat is logisch te verklaren”, zegt Maryam, die voorheen zelf op een azc woonde en als ervaringsdeskundig onderzoeker betrokken is bij het onderzoek:

“Als bewoner op een azc heb je het gevoel dat alles wat je zegt, tegen je gebruikt kan worden in de asielprocedure. Kinderen durven ook niet zomaar op COA-medewerkers af te stappen om hun verhaal te doen, waardoor ze het maar voor zich houden. Daarbij komt nog dat kinderen zich niet altijd gehoord en serieus genomen voelen, als ze hun verhaal wél besluiten te doen bij een COA-medewerker” (Maryam, ervaringsdeskundig onderzoeker).

Volgens het COA zijn alle medewerkers aanspreekpunt, en zijn er diverse medewerkers actief in de rol van CPK. Zij zijn verantwoordelijk voor de coördinatie van het activiteitenaanbod op de opvanglocatie en hebben een ‘overall view’ op het welzijn en de veiligheid van kinderen. Uit de monitor blijkt echter dat de rol van CPK’s nog onvoldoende verankerd is in de verschillende opvanglocaties.

Signalen van kindermishandeling en huiselijk geweld
Kinderen zijn door de grootschaligheid van sommige opvanglocaties en de coronabeperkingen van het afgelopen jaar minder goed in beeld bij COA-medewerkers. Hierdoor kunnen zij signalen van mishandeling of geweld minder snel oppikken. Oomkens: “We vinden het zorgelijk dat kinderen uit beeld kunnen raken. Dit moet snel opgelost worden. Ook moet het gemakkelijker worden voor kinderen om zelf melding te maken van bijvoorbeeld mishandeling of geweld. Een kind in Nederland heeft volgens het VN-Kinderrechtenverdrag het recht om veilig op te groeien, ook tijdens het verblijf in een azc. Zij hebben een vertrouwenspersoon nodig, waar ze altijd bij terecht kunnen.”

Stress door onverwachts verhuizen
De monitor toont daarnaast dat de veelbesproken verhuizingen van minderjarige asielzoekers nog altijd niet zijn opgelost. Uit data van het ministerie van Justitie en Veiligheid blijkt dat kinderen in 2019 en 2020 tijdens de asielprocedure gemiddeld één keer verhuisden naar een andere opvanglocatie. Maar ook dat er nog altijd uitschieters bestaan van kinderen die drie, vier of vijf keer verhuisden. Hiermee is het voornemen uit het Regeerakkoord van 2017 om verhuisbewegingen zo veel mogelijk te beperken nog niet voor alle kinderen behaald.

“Steeds onverwachts moeten verhuizen leidt tot veel stress en slechte continuïteit van onderwijs en gezondheidszorg. Het werkt daarnaast ontwrichtend en zorgt ervoor dat kinderen zich moeilijk kunnen hechten. De veilige basis ontbreekt” (Arja Oomkens, coördinator Werkgroep Kind in azc).

Verdere verbeteringen noodzakelijk
In 2018 publiceerde Kind in azc al een omvangrijk rapport naar de leefomstandigheden in azc’s. Hier kwamen toen 92 aanbevelingen uit, waarmee het COA voortvarend aan de slag is gegaan. Zo is de fysieke leefomgeving, het activiteitenaanbod en de kindvriendelijke voorlichting over de asielprocedure verbeterd en is de rol van CPK’s verstevigd. COA-medewerkers hebben daarnaast in het afgelopen jaar – tijdens de coronapandemie – extra aandacht besteed aan kwetsbare kinderen en veel geïnvesteerd om de continuïteit van jeugdgezondheidszorg te waarborgen. Desondanks krijgt de Werkgroep Kind in azc nog altijd signalen dat er veel schort aan de leefomstandigheden in de asielopvang voor kinderen.

“Met dit rapport maken we dat inzichtelijk en geven we de nieuwe regering handreikingen mee, waaronder het betrekken van een vertrouwenspersoon voor kinderen en ouders, het beperken van verhuizingen en vervolgonderzoek naar het verband tussen privacy en veiligheid. Op deze manier kan een veiligere basis voor kinderen in de asielopvang worden gecreëerd, zodat kinderen zich op een gezonde manier kunnen ontwikkelen en de ruimte hebben om kind te zijn” (Arja Oomkens, coördinator Werkgroep Kind in azc).

Eerder introduceerden wij de portrettenserie ‘26.000 gezichten’ waarin aandacht wordt gevraagd voor de lange wachttijden in asielprocedures in Nederland en de gevolgen daarvan voor kinderen en jongeren.

Voor de werkgroep kind in AZC zijn de lange wachttijden in de asielprocedure en de onzekerheid, het weinige toekomst perspectief, en de mentale gevolgen voor kinderen al jaren een van de belangrijkste lobbypunten. De aankomende Tweede Kamerverkiezingen zijn de kans voor de kiezers om invloed uit te oefenen op het asielbeleid van het nieuwe kabinet.

De Kieswijzer – 26000 Gezichten  geeft inzicht in de standpunten van de acht grootste politieke partijen in Nederland. Eduard Nazarski  ondervraagt Tweede Kamerleden over hoe belangrijk migratie is in het coalitieakkoord, waar hun grens ligt in de onderhandelingen voor regeringsdeelname  en over de verantwoordelijkheid van Nederland in het opvangen van kinderen uit de Griekse kampen. Opvallend is dat drie partijen – de CDA, de VVD en de PVV – niet zijn ingegaan op de uitnodiging om deel te nemen aan de tweegesprekken.